Dünya Ekonomik Özgürlük Endeksi Raporu Yayınlandı

25 Eylül 2018

Kamu politikaları alanında Kanada’nın önde gelen düşünce kuruluşu Fraser Enstitüsü’nün hazırladığı Dünya Ekonomik Özgürlük Endeksi 2018 Yılı Raporu yayınlandı. 2016 yılı verilerini esas alan bu raporda Türkiye, ekonomik özgürlük sıralamasında 162 ülke içinde 86’ncı sırada yer almaktadır. 2015 yılında 81. sırada yer alan Türkiye, 2016 yılında özgürlük endeksinde 5 basamak gerilemiştir.

Gerilemenin nedenlerine eğilmeden önce rapor hakkında kısaca bilgi verelim. Bu rapor ekonomik özgürlük endeksini, beş kategori altında topladığı verilerden üretmektedir. Bu kategoriler: 1) Devletin büyüklüğü, 2) Hukuk sistemi ve mülkiyet hakları, 3) Sağlam para, 4) Dış ticaret özgürlüğü, 5) Regülasyonlar şeklinde tanımlanmıştır. Ülkeler bu kategorilerde aldıkları puanlar üzerinden hesaplanan ağırlıklı bir puan ortalaması ile sıralamaya girmektedir. 

Türkiye’nin 2016 yılında bir önceki yıla göre 5 basamak gerilemesinin nedenlerine daha yakından baktığımızda en önemli gerilemeyi devletin büyüklüğü ve sağlam para kategorilerinde yaşadığı görülmektedir. Devletin büyüklüğü kategorisinde 2015 yılında 67. sırada olan Türkiye 2016 yılında 77. sıraya gerilemiştir. Sağlam para kategorisinde ise 2015 yılında 66. sırada yer alan Türkiye 2016 yılında 73. sıraya gerilemiştir. Raporun detaylarına indiğimizde devletin büyüklüğü konusundaki gerilemenin temel nedeni olarak kamu harcamalarındaki artışlar göze çarpmaktadır. Sağlam para konusundaki gerilemenin temel nedeni olarak ise olağandışı parasal büyümenin en önemli rolü oynadığı görülmektedir (sf.176). 

Hukuk sistemi ve mülkiyet hakları kategorisinde 94’üncü, dış ticaret özgürlüğü kategorisinde hafif bir yükselme ile 75’inci, regülasyonlar kategorisinde ise yine hafif bir yükselme ile 110’uncu sırada yer alan Türkiye’nin, sıralamada en geride olduğu kategoriler, regülasyonlar ile hukuk sistemi ve mülkiyet hakları kategorileri olmuştur. Türkiye’nin regülasyonlar kategorisinde geri olmasının başlıca nedenleri arasında emek piyasasına yönelik regülasyonlar altında işe alma ve işten çıkarma regülasyonları, işten çıkarmanın zorunlu maliyetleri ve zorunlu askerlik düzenlemesinin bulunduğu görülmektedir. Hukuk sistemi ve mülkiyet hakları kategorisinde geri olmasının başlıca nedeni olarak ise bağımsız ve tarafsız yargı konusunda alınan düşük puan görülmektedir. 

Diğer ülkelerin durumuna bakacak olduğumuzca Hong Kong’un birinci sırada olduğunu, onu sırasıyla Singapur, Yeni Zelanda, İsviçre ve İrlanda’nın takip ettiği görülmektedir. Endeksin ilk 5 sırası bir önceki yıldakinin aynıdır. 2015 yılında 6. sırada olan İngiltere 2016 yılında 9. sıraya gerilerken onun yerine 6. sıraya, bir önceki yıl 11. sırada yer alan ABD oturmuştur. Batıdaki komşularımız Bulgaristan 46. sırada, Yunanistan 108. sıradadır. Akdeniz ülkelerinden İspanya 30, İtalya ise 54. sırada yer almaktadır. 

Endekste İslam ülkelerinin durumuna bakıldığında Türkiye’nin 10. sırada olduğu görülmektedir. Körfez ülkelerinden Bahreyn, Birleşik Arap Emirlikleri ve Katar sırasıyla 30, 37 ve 38. sırada bulunmaktadır. Ortadoğunun nispeten başarılı olan İslam ülkeleri Ürdün ve Lübnan ise sırasıyla 42 ve 74. sıradadır. Endonezya’nın 65, Malezya’nın da 79. sırada olduğu görülmektedir. Türki cumhuriyetlerden Kazakistan ve Kırgızistan ise 69 ve 77. sırada bulunmaktadır. 

Özgürlük endeksi tüm ülkeleri 4 grup içerisinde ele almaktadır: 1) En özgür ülkeler, 2) Özgür ülkeler, 3) Az özgür ülkeler ve 4) Özgür olmayan ülkeler. Bu tasnife göre Türkiye az özgür olan ülkeler grubundadır. Raporda verilen bilgilere göre en özgür olan ülkelerin ortalamasında kişi başına düşen ortalama gelir 40.376 $ (sagp) iken özgür ülkelerde 18.510 $, az özgür ülkelerde 11.465 $ ve özgür olmayan ülkelerde 5.649 $ olarak hesaplanmıştır. Bununla birlikte en özgür olan ülkelerin ortalamasında toplumun en yoksul %10’luk kesimine düşen kişi başı ortalama gelir 10.660 $ (sagp) iken özgür ülkelerde 3.721 $, az özgür ülkelerde 2.774 $, özgür olmayan ülkelerde ise 1.345 $ olarak hesaplanmıştır. Bu verilere göre en özgür ülkelerde toplumun en yoksul kesimi, az özgür olan ülkelerde ortalama vatandaşın elde ettiği kadar, özgür olmayan ülkelerde ise ortalama vatandaşın elde ettiğinin iki misli reel gelire sahip görünmektedir (sf.18-19). Ayrıca en özgür ülkelerin ortalamasında yoksul kesimin ülke nüfusuna oranı %4,31 iken, bu oran özgür ülkelerde %14,25, az özgür ülkelerde %28,82, özgür olmayan ülkelerde ise %51,74’tür. 

Yaşam kalitesi açısından baktığımızda da ortalama ömür beklentisi, çocuk ölümleri oranı, gelir eşitliği, cinsiyet eşitliği, siyasî ve medenî haklar ile mutluluk düzeyi gibi alanların tamamında ekonomik özgürlüklerle paralel bir tablo görmek mümkündür. Kısaca söylemek gerekirse ekonomik açıdan daha özgür olan ülkelerde yaşayan insanlar hemen her konuda ekonomik açıdan özgür olmayan (daha devletçi olan) ülkelerde yaşayan insanlardan daha iyi durumdadır (sf.19-22). 

Dünya Ekonomik Özgürlük Endeksi Raporunda dünya genelinde ülkeler sıralanırken ekonomik özgürlüğü destekleyen politikalar baz alınarak 42 farklı ölçüt kullanılmaktadır. Kişisel tercih hakkı, gönüllü mübadele, serbest rekabet ve özel mülkiyet hakları ekonomik özgürlüğün köşe taşlarıdır. Raporun da teyit ettiği gibi Dünya’da ekonomik özgürlüğün en üst düzeyde olduğu ülkelerde yaşayanlar yüksek yaşam standartlarına ve bireysel özgürlüklere sahipken sıralamada altlarda olan ülkelerin vatandaşları genelde yoksul ve birey haklarına saygı göstermeyen baskıcı hükümetlerle muhatap olmaktadırlar. 

Önceki yılların endeksini ve ülke raporlarını www.fraserinstitute.org/economic-freedom sayfasında bulabilirsiniz.

Liberal Düşünce Topluluğu - www.liberal.org.tr

Ekonomik Özgürlükler Araştırma Merkezi

Koordinatör Hakan Şahin

İrtibat: info@liberal.org.tr