Bu Sentezin Siyaseti Nedir? Atilla Yayla

Kemal Derviş'in 'sosyal liberal sentez' söylemi, muhtemelen kendisinin sandığı gibi bir sentezi yansıtmaz, aslında siyasi ve iktisadi bakımdan bir problemler yumağının başlangıcını oluşturur

27/08/2002 

Prof. Dr. ATİLLA YAYLA 

Sosyal liberalizm kavramının teorik kökenlerini iki yerde aramak gerekir. Birincisi klasik liberalizmin yeni doğan şartlara uyarlanması güdüsüyle harekete geçen bir İngiliz filozofu ve aynı zamanda bir din adamı olan T. Hill Green'in ve izleyicilerinin yazılarıdır. 

Bazen 'neoliberalizm' olarak da adlandırılan Green çizgisi, liberalizmin negatif özgürlük kavrayışını yetersiz görmüş ve bireylerin özgür kılınması gerektiğini ve devlete özel görevler düştüğünü düşünmüştür. Diğer çizgi Almanya'da belirmiş, siyasi noktalardan çok iktisadi noktaları vurgulayarak, 'sosyal piyasa ekonomisi' adını almıştır. 

Kusurlu bir kavram 

Almanlar, Hayek'in, aşırı kullanımdan dolayı adeta laçkalaştığını ve anlamsızlaştığını söylediği sosyal sıfatını olur olmaz her yerde kullanmaya çok hevesli ve bu konuda hayli marifetlidir. 'Sosyal piyasa ekonomisi' işte bu tür Alman patentli kavramların en meşhurudur. Alfred Müller Armack'ın teorisini geliştirdiği haliyle bu kavram, liberal bir refah devletine ilişkin sofistike, fakat kusurları bulunan bir kavramdır. Nitekim, bu yaklaşım zaman içinde ortodoks sosyal demokrasiye doğru kaymıştır. 

Kemal Derviş'in siyasette bir 'sosyal liberal sentez' arayışı içinde oluşu, son zamanlarda ülkemizde de 'sosyal liberalizm' kavramının popüler hale gelmesine neden oldu. Mamafih, Derviş'in söyle-mi birçok kimsenin ve muhtemelen kendisinin de sandığı gibi bir sentezi yansıtmamakta, aslında hem siyasi hem de iktisadi bakımdan tam bir problemler yumağının başlangıcını teşkil etmektedir. 

Liberallik ve Türkiye 

Derviş sosyal liberalizm kavramını genellikle iktisadi içerikli olarak kullanmaktadır. Bu kullanımda liberalizme daha ziyade iktisadi bir rol verdiği görülmektedir. 

Oysa liberalizm hem doğuşu itibarıyla siyasi bir yaklaşımdır, hem de bugün geldiği nokta itibarıyla siyasi gerekleri, yansımaları ve çağrışımları vardır. Siyasi olarak liberalizm, sınırlı devlet, hukukun hâkimiyeti, 

anayasal yönetim, mülkiyet haklarını ihmal etmeyen sıkı bir insan hakları rejimi, bireysel özgürlük, liberal demokrasi vs. demektir. 

Bu genel ilkelerin Türkiye'ye yansıtılma-sı geniş bir problem alanını ortaya çıkarır. Ben bir liberal olarak Türkiye'de insan haklarının kutsal devlet anlayışına devamlı kurban verilmesinden, dindarların ve Kürtlerin hak-lar bakımından 'eşitsiz vatandaşlar' durumuna düşürülüp mağdur edilmesinden, siyasi rejim üzerindeki bürokratik tahakkümden, insan haklarına öncellenen ve özgürlükçü laikliği boğan nevi şahsına münhasır laiklik anlayışı ve tatbikatından vs. rahatsızım ve bunların değiştirilmesini istiyorum. 

Mesela, daha somut konuşursak; Kürtçe eğitim ve yayın haklarının fiilen tanınmasını, başörtülü kızların mağduriyetine son verilmesini, MGK'nın ve MGK sekreterliğinin sivilleşmesini, demokratik siyaset alanının bürokratik sızmalardan olabildiğince arındırılmasını talep ediyorum. Acaba Derviş bu konularda ne düşünüyor? Bu hassas konulara yaklaşırken liberal mi yoksa Türkiye sosyal demokratı mı? 

Siyaset yerine iktisat 

Derviş'in iktisadi yaklaşımı biraz daha net olmakla beraber orada da belirsizlikler yok değil. 

Piyasa ekonomisinin zenginliğin ana kaynağı olduğunu kavramasını ve çekinmeden açıklamasını olumlu buluyorum. Keza iktisadi süreçler üzerinde siyasi etkileri azaltamaya çalışmasını da, yetersiz de olsa, olumlu karşılıyor ve destekliyorum. Ne var ki Derviş'in sosyal liberal sentezle iktisadi ve siyasi anlamda neyi kastettiğini anlamıyorum. Bu sosyal liberal sentez iktisatta liberal, siyasette sosyal demokrat (dolayısıyla Türkiye'deki teori ve tatbikatıyla bazı temel özgürlüklere karşı) olmak anlamına mı geliyor? 

Yoksa Derviş'in hedefi siyaseti dışlayıp, yahut tehlikeli olduğu veya imajını bozacağı için siyasi problem alanlarına girmeyip, iktisatta liberalizm-sosyal demokrasi birlikteliğini gerçekleştirmek mi? Başka bir deyişle piyasa ekonomisinin dinamizminden ve üretkenliğinden yararlanmak ama piyasa ekonomisi içinde 'altta kalan' ve daha fazlasını hak ettiğine inanan/inanılan gruplara gelir transferi yapmak mı? Eğer Derviş'in sosyal liberal sentezi buysa o zaman şu sorulara da cevap vermesi gerekecektir. 

Sosyal liberal senteze göre liberalce (yani piyasa ekonomisi içinde) üretip sosyal demokratça (yani siyasi kararlarla) dağıtım yapacağımıza göre bu ikisi birbiriyle ihtilafsız bağdaşıyor mu? 'Yetersiz gelir' elde eden ve daha fazlasını 'hak eden' grupları kim, nasıl, hangi ölçütlere göre belirleyecektir ve bunlara kim nasıl bir dağıtım yapacaktır? Bu yeniden dağıtım sürecinde kimden alıp kime aktarılacaktır? Dağıtımdan nasiplenenler listesi her grubu kapsayacak mıdır, yoksa başta sendikalar olmak üzere baskı gücü olanlar mı bundan istifade edecektir? Bu dağıtımın optimal ölçüsünü, yani üretime ve zenginlik yaratımına zarar verme çizgisinin ötesinde kalmasını kim, nasıl sağlayacaktır? Dağıtım şimdiye kadar yapıldığı gibi ürün fiyatları ve ücretler üzerinden mi olacaktır? Yani faktör fiyatlarını çarpıtarak mı yapılacaktır? Yoksa parasal ve mali politikalar mı kullanılacaktır? Her ne şekilde yapılırsa yapılsın bu dağıtımın şimdiye kadarkilerden farkı ne olacaktır? Yeniden dağıtım siyasi kararlara dayanacağına göre, bu, siyasetin ekonomi üzerindeki etkisinin artırılması anlamına gelecek ve dolayısıyla Derviş'in reform politikalarıyla çelişmeyecek midir? 

Bir teknisyen olarak kaldığı sürece Derviş bazı soruların cevabını kendisine saklayabilir. Ama bir politikacı oluyorsa veya politikada etkili olmaya niyetliyse yukarıda ifade edilen hususlarda ne düşündüğünü kamuya açıklamak zorundadır.