Liberal Düşünce Dergisi, Taha Akyol

15 Eylül 2003

Kenneth Minoguenin "Liberal Demokrasi Hıristiyan Bir Medeniyetten Nasıl Doğdu?" makalesi son derece öğretici.Bizde dinle toplum yapısı ve siyaset arasındaki ilişkileri konusunda araştırmalar azdır, klişecilik egemendir. Anayasa Mahkememiz bile, İslam ve Hıristiyanlık farklıdır, öyleyse bizde laiklik daha sıkı olmalıdır anlamında bir gerekçe yazabilmiştir!Minogue, asıl belirleyici faktörün "artan ticaret ve dolayısıyla teknolojik ilerleme" olduğunu belirtiyor. Bunun eseri olarak:"18. yüzyılda Locke, Voltaire, Adam Smith, Rousseau, Bentham, J. S. Mill gibi filozoflar modern dünya görüşünün gerektirdiği neticeleri geliştirirken liberalizm ortaya çıktı. Liberalizm tek bir doktrin değildi..." (Sf. 6)Biz ticarileşmenin zihniyet dünyamızı nasıl etkilediğini biliyor muyuz?***BİZİM modernleşmemiz Fransız modelinden esinledi. Değişik ve daha başarılı modelleri (mesela Japon) incelemediğimiz için, modernleşme anlayışımız gardıroba sıkıştı.Değerli siyaset bilimci Prof. Ömer Çaha "Amerikan Modeli: İnanç ile Özgürlüğün Buluşması" adlı makalesinde farklı bir modeli anlatıyor.Amerikayı "Püriten" (sıkı dindar) Protestanlarla liberaller el ele kurdu: Liberal felsefe ve Protestan dindarlığı. (Sf. 15)Siyaset biliminin öncüsü Tocqueville diyor ki:"Fransada özgürlüğün ruhu ile dinin ruhunun daima karşıt yönlerde seyrettiğini gördüm. Oysa Amerikada ikisinin dostça bir arada bulunduğunu ve birlikte ülkeye hizmet ettiklerini gördüm." (Sf. 21)Amerika dünyanın en dindar modern toplumu. Dinler, kamusal alanda da özgür. Üniversite dahil, eğitimin yüzde 60ı cemaat kökenli.Ama aristokrasi ve felsefe derinliği olmadığı için, "Avrupanın inceliği" yok, mimarisinde "estetikten ziyade heybet" var! Dış politikada kaba kuvvet eğilimi güçlü. (Sf. 38 vd.)Amerikada en laikleşmiş dini gruplar, Yahudiler ve Müslümanlar! Yazar bunun iki sebebi olduğunu söylüyor. (Bkz. sf. 31)***ROBERT B. Fowler ve arkadaşlarının "Modern Amerikan Toplumunda Din ve Siyasal Kültür" makalesinden öğreniyoruz ki, ahirete inanlar Amerikada yüzde 70, en keskin laikliğin uygulandığı Fransada yüzde 66, muhafazakar İngilterede yüzde 28! Neden acaba? (Sf. 46)Vatikan 1965te kuralları yumuşatan bir reform yapmış. Bu, Katolisizmin hem yayılmasına hem dindarlık dozunun azalmasına yol açmış! Neden acaba? (Sf. 62)Chandran Kukuthasın "Liberal Bir toplumda İlliberal Unsurlara Musama Gösterilebilir mi?" makalesini, bizim "militan demokrat" etiketli Jakobenlere tavsiye ederim.Otoriter sağ kökenli liberal Prof. Atilla Yaylanın, otoriter sol kökenli liberal yazar Gülay Göktürkle sohbeti... Bireyi totaliter makinenin kişiliksiz bir vidası haline getiren "sık dokulu" ideoloji ve örgütlerden, bireyin özgürlüğünü kutsayan liberalizme dönüşüm! (Sf. 77 vd.)Ve Mete Tunçayın "Kemalizm Üzerine" sohbetini mutlaka okumak lazım; okumamak eksikliktir! (Sf. 147)