Liberalizm Nereden Çıktı? Taha Akyol

14 Kasım 2005

Tarihte ve günümüzde hangi ekonomik, siyasi ve sosyal sorunlara çözüm ararken liberalizmin gündeme geldiğini bazen de neden yasaklandığını anlatıyor bu kitap.Çoğu akademisyen 44 yazar, 58 başlık altında Osmanlı'dan günümüze liberal düşünceyi ve serüvenini anlatıyor.İletişim'in yayımladığı, Tanzimat'tan günümüze "Modern Türkiye'de Siyasi Düşünce" dizisinin 7. kitabı...Murat Yılmaz "Sunuş" yazısında liberalizmin beş temel ilkesini hatırlatıyor: Bireysel özgürlük ve insan hakları, anayasacılık ve hukukun üstünlüğü, sınırlı devlet, tarafsız devlet, piyasa ekonomisi.Yılmaz'ın bir tespiti Attilâ İlhan'la da uyuşuyor: Osmanlı modernleşmesi liberalleşme anlamındaydı, Kemalist devrim liberalizmi tasfiye etti, 1950'de yeniden yola çıkan liberalizm, bilhassa Özal'dan sonra gelişti. 'LİBERALİZM' adlı 740 sayfalık kitap İletişim Yayınları'ndan çıktı. (www.iletisim.com.tr) NAMIK Kemal, Özal'dan yüz elli yıl önce şunları yazmış:"Hükümet halkın ne pederidir, ne hocasıdır, ne vasisidir, ne de lalasıdır!"Namık Kemal, devletin "vazife-i asliyesine" çekilmesini istiyor. "Lalalığa alışmış Türkler"in ticaret ve sanayiden uzak kaldığını anlatıyor. Ahmet Mithat Efendi "millet-i askeriye" olduğumuzu, bunun da etkisiyle "sanayide pek çok maharet gösteremediğimizi" yazmış. Cevdet Paşa da benzer şeyleri söylüyor. (Sf. 46, vd)Abdülhamit de Meclis'i açış nutkunda keşke tüccar bir millet olsaydık diye yakınır.İkinci Meşrutiyet döneminde yayımlanan "Umum-ı İktisadiye ve Siyasiye" dergisi, çok zengin ve kaliteli içeriğiyle, liberalizmi savunur. Maliye Nazırı Cavit, Ahmet Şuayib, Rıza Tevfik, Ali Suat, Ahmet Nuri gibi yazarlar... "Teşebbüs fikrinin olmaması"nı geri kalmamızın temel sebeplerinden biri olarak görürler, modernleşmeyle girişimcilik ve 'serbesti' arasındaki kuvvetli bağa dikkat çekerler. (Sf. 75-102)"Teşebbüs-i Şahsi ve adem-i merkeziyet" fikrine öncülük eden Prens Sabahaddin, Osmanlı liberalizminin ayrı bir damarıdır.Kitapta görüyoruz ki, İkinci Meşrutiyet dönemi Türkçülük, İslamcılık ve Batıcılıktan başka, liberalizm, sosyalizm ve Darwin tartışmalarıyla da çok canlı, çok zengin bir fikir hayatına sahiptir. Devlet, baba değil KİTAP, liberal düşüncenin önde gelen isimleri olarak, Cavit Bey, Halide Edip, Hüseyin Avni, Ali Şükrü, Fethi Okyar, Ahmet Ağaoğlu, Hüseyin Cahit, Halil Menteşe gibi isimleri inceliyor. Bunlar şu veya bu dozda Tek Parti rejimiyle ihtilafa düşmüş isimler.Kitabın "Tek Parti, CHP, Kemalizm ve Liberalizm" bölümünde ve izleyen bölümlerinde Kemalizm-liberalizm ihtilafının hem felsefi hem siyasi boyutlarını görmek mümkün. (Sf. 189, vd)Adnan Menderes inceleniyor (sf.482-507). Bundan başka kitapta Menderes'e 37 tane atıf var. Özal inceleniyor (sf. 582- 601). Özal'a yapılan atıf sayısı 43'tür.Kitapta "Türk Sağı ve Liberalizm" yazısı sağ düşüncedeki dönüşümü izlemek bakımından önemli.Kemal Derviş de var elbette. Bu bahiste, CHP'nin "devletçi refleksler vermekten öteye geçemediği" yazılıyor. (Sf. 654)Aslında fikir tarihimizi konu alan bu dizide çıkmış 7 kitabın tamamı, her aydın için "olmazsa olmaz" eserlerdir.